Volkskrant: Zelfs feministen doen aan polygamie

Zelfs feministen doen aan polygamie
Door Rob Vreeken
Gepubliceerd op 04 oktober 2009 22:17, bijgewerkt op 22:21

De man van Dousou Konate heeft een tweede vrouw genomen, voor erbij, en Konate vindt het geweldig. Imam Demba Diawara heeft zelfs drie vrouwen, de jongste is 48, en hij is er trots op. Grijnzend steekt de 75-jarige geestelijke van het dorp Ker Simbara in hartje Senegal een vuist in de lucht. ‘Drie vrouwen! Zeven kinderen!’

Konate en Diawara zitten, zoals dat gaat op het platteland van Afrika, te praten onder een boom midden in het dorp. Geiten en kuikentjes scharrelen rond. De twee zijn actief voor de organisatie Tostan, een ngo met een succesvol programma tegen vrouwenbesnijdenis en huiselijk geweld. Zij behoren tot de weldenkende bovenlaag van Ker Simbara, met hun campagne tegen kwalijke tradities. Maar veelwijverij? Geen probleem.

Een vrolijke lach bespringt het gezicht van Konate (52) als het woord ‘polygamie’ valt. ‘Het is goed!’, zegt ze opgewekt. ‘Ik ben vrijer dan voorheen. Ik reis voor Tostan van dorp naar dorp. Dan zorgt de andere vrouw voor mijn man en de kinderen, voor het werk op het land.’ ‘Rak’ en ‘mak’ noemen ze elkaar, Wolof (de taal) voor ‘jongste zuster’ en ‘oudere zuster’.

Gesprekken als deze zijn eenvoudig te voeren in Senegal. Polygamie is hier heel gewoon. Veel vrouwen zeggen dat het een gemakkelijke manier van leven is. Dat ze het goed kunnen vinden met hun ‘zusters’. Dat het nu eenmaal zo gaat in Senegal, en dat ze er maar het beste van maken.

Seksueel genot voor de man is maar een van de factoren die bij polygamie in Senegal (en elders in Afrika) van oudsher een rol spelen, en niet de belangrijkste.

Het werk op het land is zwaar. Hoe meer vrouwen, hoe meer handen. Prettig voor de man én voor de vrouwen.

Arbeidsdeling. Meer vrouwen doen samen (of om en om) het huishouden en de kinderen.

Prestige. Hoe meer vrouwen, hoe hoger de status van de man.

Polygamie is een teken van welstand. Vrouwen kosten geld.

Hoge kindersterfte. Met één vrouw is de kans op voortzetting van de familie kleiner.

Polygamie garandeert dat dochters niet ongehuwd overblijven.

Weduwenzorg. Vrouwen wier echtgenoot sterft, hertrouwen met een familielid van de overledene.

Scènes uit een polygaam huwelijk zijn te zien ten huize van de 63-jarige Ibrahim, timmerman in het dorp Basse Manneh Kunda in Gambia, een land dat als een smalle strook wordt ingesloten door Senegal. Ibrahim heeft vier echtgenotes, van wie er drie bij hem wonen, in twee panden op een grote ommuurde binnenplaats met cassavebomen.

Een gezellige boel. Kinderen spelen, vrouwen kletsen en doen huiselijke klussen. Pa zit buiten uitgezakt tv te kijken. Hij is gepensioneerd, maar z’n vrouwen zijn volop bezig: op het land, op de markt, thuis met hun handnijverheid.

Het kost wat moeite erachter te komen hoeveel mensen hier wonen. Er is sprake van zoons, dochters, schoondochters en daar weer kinderen van. De drie vrouwen met hun kinderen hebben elk een eigen kamer, naast elkaar in een van de twee panden.

Het andere gebouwtje omvat twee kamers voor Ibrahim, en een voor zijn gehandicapte zoon. Ibrahim brengt de nacht door op zijn eigen kamer dan wel bij een van zijn vrouwen.

Butay Kijera (45), zijn tweede vrouw, was 15 toen ze trouwde en een kind kreeg. Een analfabeet meisje dat huilde en huilde en, zegt ze, niet gelukkig was. In het polygaam bestaan heeft ze zich reeds lang geschikt. Soms hebben de vrouwen ruzie, zegt ze. ‘Maar zo is het leven. Je moet vreedzaam met elkaar omgaan. Het liefst had ik een eigen huis. Dan kon ik mijn gasten fatsoenlijk ontvangen, en we zouden onderling minder problemen hebben.’

Hier klinkt iets door van het gemopper over het polygame huwelijk dat in Senegal óók gemeengoed is. Aardse klachten zijn het, geen principiële. Over de conflicten van echtgenotes onderling. Over de verdeling van taken in huis. Er is concurrentie om het geld van de man, om zijn (materiële) aandacht voor de kinderen. De eerste vrouw heeft de hoogste status, de jongere vrouwen hebben seksueel bij de man een streepje voor. Niet zelden – heel menselijk – botsen de karakters.

‘Er is veel ruzie’, zegt Fatou Ndiaye Turpin, coördinator van de vrouwenbond Réseau Siggil Jigeen (RSJ). ‘Veel mannen hebben niet genoeg geld om ze allemaal te onderhouden. De kinderen van de ene vrouw vechten met die van de andere. Intussen gedraagt de man zich als een vorst.’

Geklaagd wordt er ook over mannen die zich – in het aidstijdperk – onverantwoordelijk gedragen. ‘Vindt maar eens een betrouwbare man’, zegt de 40-jarige Marième Tall. ‘Die zijn er niet. Je kunt maar beter de enige echtgenote zijn, met die aids. Maar zelfs als je de enige vrouw bent, ben je niet veilig. Mannen, je kunt ze niet vertrouwen. Ze zijn allemaal hetzelfde.’

Tall is een van de vijftien taxi-zussen in Dakar, vrouwelijke chauffeurs met in grote rode letters ‘Taxi Sisters’ op hun knalgele auto. Zes jaar geleden is ze gescheiden uit een polygaam huwelijk. Voor haar drie studerende kinderen zorgt ze alleen. Aan een vent in huis moet ze niet meer denken, maar collega Ami Ndaye (28) vindt dat ze het, als tweede vrouw, goed getroffen heeft. ‘De tweede vrouw staat dichter bij de man, ze is meer zijn vriendin.’ Met haar kinderen heeft ze een eigen appartement. De man is twee dagen bij haar, twee dagen bij de ander. ‘Ieder heeft zijn beurt. Hij betaalt de school van de kinderen. Een goed systeem.’

Deze nieuwe, stedelijke vorm van polygamie – elke echtgenote een eigen woonruimte – geeft vrouwen een ruime mate van autonomie. Een groot deel van de week hebben ze het rijk alleen. Velen hebben eigen bronnen van inkomsten, al of niet gedwongen.

Nicole Gakou, voorzitter van de organisatie van vrouwelijke ondernemers (UFCE): ‘Voor veel mannen wordt het te duur. Hij moet de school van de kinderen betalen, de vrouwen eisen meer. Vrouwen kiezen tegenwoordig op de eerste plaats een man die geld binnenbrengt.’

Ook Penda Mbow, hoogleraar geschiedenis in Dakar en ’s lands bekendste feministe, beklaagt zich over het alomtegenwoordige materialisme. ‘Geld is het belangrijkste in het huwelijk. En status. Niet liefde. De vrouwen gebruiken de tuinman wel voor hun seksuele behoeften. Er is heel veel hypocrisie.’

Van een morele afwijzing van polygamie is weinig te merken. De vrouwenbeweging maakt nauwelijks een punt van polygamie. Voorheen wel, volgens Mbow, in de jaren tachtig en negentig, ‘toen vrouwenorganisaties nog strijdbaar waren’. Feministen en goed opgeleide vrouwen wezen polygamie af, vooral zij die in Europa waren geweest. Hun argument: polygamie bestendigt de ondergeschikte positie van de vrouw.

Maar het probleem is dat de Senegalese vrouwen het niet per se als probleem ervaren. De tegenbeweging werd geen succes, zegt Mbow. Polygamie is min of meer van de agenda’s afgevoerd. ‘Prioriteit heeft voor ons de familiewet, die bepaalt dat de man het hoofd van het gezin is. Daar willen we van af’, zegt Turpin van de vrouwenbond RSJ. ‘Dat is al moeilijk genoeg. Het is in Senegal heel lastig om polygamie te bestrijden. Wat de religieuzen zeggen telt zwaar. En de meeste vrouwen zijn vóór polygamie. Zelfs intellectuele vrouwen doen eraan mee.’

Voor Pende Mbow is dat de diepste deceptie: het verraad van haar feministische zusters. ‘Vrouwen met een opleiding en een goede baan doen tegenwoordig ook aan polygamie’, verzucht ze. ‘Een rijke man, dat is waar ze op uit zijn. Zelfs mijn feministische vriendinnen. Ik ken er genoeg. Ze worden tweede, derde, vierde vrouw. Dan hebben ze personeel, luxe – en maar twee dagen per week een man over de vloer. Ze willen het leven van een prinses. Ik ben erg teleurgesteld.’

Nu krijgt Mbow, als ze zich tegen polygamie uitspreekt, van andere vrouwen te horen: ‘Dat is omdat je zelf niet getrouwd bent!’ Mbow: ‘Het enige wat vrouwen interesseert tegenwoordig is een goede baan, een goed salaris, kunnen reizen. Het is ieder voor zich.’
http://www.volkskrant.nl/buitenland/article1298129.ece/Zelfs_feministen_doen_aan_polygamie