Muziekvideo: Xassaide Hizbut Tarqiyya

Een ander genre dan de eerder geposte video's...

Hizbut Tarqiyya – Xassaide
In deze video staan de chants Mourides centraal, het zijn gezangen die onlosmakelijk verbonden zijn met het rituele spectrum van de Mouridiyya. Muziek en zang zijn belangrijk elementen in soefi-ceremonies, in ieder geval voor die ordes (zoals de Mouriden) die luide zikr praktiseren.
Een belangrijke bron voor deze gezangen zijn de geschriften van de stichter Cheikh Amadou Bamba, de zogenaamde xassaïdes. Deze Arabischtalige odes bevatten een keur aan onderwerpen variërend van lofzangen op de Profeet Mohammed tot leerstelling en doctrines zijn door Bamba in deze specifieke dichtvorm gegoten. Het gebruik van de xassaïdes is ook gevarieerd, men kan de odes chanten, reciteren, lezen, bestuderen of bij zich dragen voor geluk en bescherming. In het Wolof wordt zowel het leren van de vorm en inhoud alsook het chanten aangeduid met het woord jang, dat ‘leren’ betekend. Middels de xassaïdes gaan de Mouriden een bijna tastbare verbinding aan met Amadou Bamba.

Het is mogelijk voor individuele taalibes deze xassaïdes te chanten, bijvoorbeeld bij de moskee en de mausolea in Touba of op het dakterras van hun huis in Dakar. Maar het is meer gangbaar de odes in groepsverband te bestuderen en te zingen, bijvoorbeeld tijdens de wekelijkse dahira-bijeenkomsten. Het zingen en met name in het openbaar uitvoeren van de xassaïdes is vooralsnog voornamelijk een aangelegenheid van volwassen mannen, maar met name in Dakar zien we steeds meer vrouwen die een rol voor zich opeisen in de uitvoering. De vaak nachtelijke uitvoering van deze gezangen zijn tevens een prominent onderdeel van mouridenfestivals en riten zoals de Màggal van Touba. Een aantal dahiras heeft een eigen stijl ontwikkeld waarmee ze zich van anderen kunnen onderscheiden, de variatie zit vooral in de melodie (dadj) aangezien de tekst vastligt en de omstandigheden van de uitvoering slechts marginaal kunnen worden veranderd.

In deze video zien en horen we het Kurel van Hizbut Tarqiyya, een grote dahira die een zekere faam hebben opgebouwd in het uitvoeren van de xassaïdes. Hizbut is aanvankelijk een dahira van studenten in Dakar, maar inmiddels uitgegroeid tot een grote (internationale) beweging die zich actief inzet voor het moderniseren maar ook het uniformeren van het Mouridisme. Wat betreft de uitvoering van xassaïdes is het hen gelukt een standaard te zetten, die inmiddels ook door andere groepen wordt geïmiteerd. Deze video is een voorbeeld van deze typische HT-stijl die gekenmerkt wordt door het ingetogen karakter ervan. We horen het gezang van (in dit geval) 18 mannen, gezeten in een kring op de grond onder een afdak (een penc). De deelnemers hebben een Arabische tekstboek voor zich liggen en zijn gekleed in traditionele boubou’s eventueel met een sjaal om hun middel geknoopt. Binnen de kring bevinden zich microfoons zodat de gezangen middels speakers ook buiten te horen zijn en ook opgenomen kunnen worden. Toehoorders zitten er omheen en bevinden zich deels (vaak vrouwen en kinderen) buiten de omheining buiten het zicht van de camera. De camaravoering kent weinig beweging en is er vanaf een vast camerastandpunt op gericht de hele groep in beeld te brengen. Hoewel er vaak hoorbaar iemand de voorzang doet, is dit in de beelden nauwelijks te onderscheiden; er worden er geen of nauwelijks close-ups gemaakt.

De meerstemmige zang verloopt zeer strak en is het resultaat van veelvuldig gezamenlijk oefenen. Het is een bijna statisch geheel, waarin beweging en samenzang (ook de uithalen), sober en ingetogen zijn. Dit neemt echter niet weg dat vele mouriden zich geraakt voelen door deze gezangen en de video gebruiken voor of zien als een vorm van meditatie en bezinning. Zoals gezegd is de taal van de xassaïdes het Arabisch, voor zowel de deelnemers als de toehoorders de taal van de Koran, sterk verbonden met het doen van recitaties.

De setting en het beeldgebruik rond de xassaïdes wordt geacht gepast te zijn en de intro van de HT-video laat hiervan een aantal voorbeelden zien: de moskee van Touba in de avondschemer, met name de minaret Lamp Fall en de mensenmenigte ten tijde van de Màggal, gevolgd door een bijna integrale weergave van de performance (die uren kan duren!). In 2001 worden er door grote groepen mouriden rellen veroorzaakt bij Dakarese bioscopen, in reactie op het gebruik van xassaide-gezang in de film Karmen Gei (een Senegalese versie van Bizet’s opera Carmen), tijdens de begrafenis van een lesbienne.
Deze clip maakt deel uit van een serie van 5 vcd’s opgenomen tijdens de Màggal van 2007 en ik kan bevestigen dat de versies van 2005, 2006 en 2008 nauwelijks van elkaar verschillen. Toch vinden de verschillende edities elk jaar weer gretig aftrek, zowel in Senegal alsook in de diaspora. De dvd’s en vcd’s zijn te koop in speciale winkeltjes, gespecialiseerd in religieuze teksten, video’s en audiocassettes. Op internet verspreid met name de site Majalis.org veel xassaide video’s, met name ter educatie. Er is op internet zelfs een on-line cursus te volgen om de ‘jang’ onder de knie te krijgen.



Titel: Xassaid
Uitvoerend artiest: Kurèl Hizbut Tarqiyya
Maker video: Hizbut Tarqiyya
Jaar: 2007
Media: VCD
Taal: Arabisch
Duur: 10 minuten van ongeveer 5 uur

Binnen hetzelfde genre maar een andere subgroep van de Mouridiyya, de Baay Fall in actie...

Baay Fall Dakar – Thiant
Ik werd door een aantal Senegalezen geattendeerd op deze videoclip. Het korte filmpje staat sinds 16 juli 2007 op YouTube en is daar geplaatst door GrandYoff. Het betreft een fragment uit een Baay Fall thiant gehouden op straat in een buitenwijk van Dakar, gefilmd door een amateur. De Baay Fall zijn volgelingen van Shaik Ibrahima Fall, de bekendste volgeling van Amadou Bamba, die door mouriden als voorbeeldige taalibe wordt beschouwd waaraan anderen zich kunnen spiegelen. Wie kiest voor het Baay Fallisme, legt nog eens extra de nadruk op het taalibeschap en de dienstbaarheid aan de shaikh. De Baay Fall zijn vaak ook aan allerlei uiterlijke kenmerken en een distinctieve stijl te herkennen: diagne (dreadlocks), diaxass (patchworkkleding), grote gebedskettingen, eigen ritmes, drums en typische gezangen. Allemaal ook in de video te zien en te horen.

Een thiant of cant is een dankzegging voor een levende shaikh, in dit geval voor Chérif Aidara Fall. De Baay Fall thiants zijn veelal uitbundiger van aard dan de reguliere mouriden-thiant en onderscheiden zich door een extensief gebruik van drums. Het is het tonen van dankbaarheid door middel van ritme, zang en dans. Het zijn dus verschillende performances die in de thiant samenkomen. Zowel zang (tekst), het ritme, als de bewegingen bevatten veel herhaling waardoor het mogelijk is in een trance of roes te geraken.

La illa ha illah – Fall di la beugué
Baay Fall bé dieul na ndame lé
Ma di la beugué
Chériffo aïdara Fall
Baatou la illa la illah
Mouhamadou Illah – Fall
Mame Saliou djeul na ndame lé
Moom la niouye bégué

Er is geen God dan God - Fall wij zijn blij met jou
De Baay Fall heeft gewonnen
Ik word blij door jou
Cherif Aïdara Fall
Het woord – Er is geen God dan God
Mohammed – er is slechts een God – Fall
Maam Saliou heeft gewonnen
Wij worden blij door hem

In tegenstelling tot de vastgelegde teksten van de xassaïdes zijn performers binnen de thiant veel vrijer om te komen tot eigen variaties in beweging en tekst die ook niet tot het Arabisch is beperkt.
De maker van de video laat wel heel treffend zien (bewust of onbewust) dat het om een groepsgebeuren gaat en weet dit ook op de kijker over te brengen. De maker lijkt onderdeel uit te maken van de groep en de kijker wordt er als het ware in meegezogen. Het raakt door de treffende herkenbaarheid voornamelijk insiders. Het rommelige karakter en de lage kwaliteit van het materiaal doen daar geen afbreuk aan, het draagt eerder bij aan de sfeer. Clips (betere kwaliteit) van andere thiants in Dakar zijn ook op Youtube te vinden, maar trekken beduidend minder bezoekers.

Wat in Senegal thiant wordt genoemd, staat binnen de algemene soefi-praxis veelal bekend om de noemer zikr en neemt binnen verschillende culturen verschillende vormen aan. Ook binnen de Mouridiyya speelt de zikr (hier ook wel sikar of zikroullah) een belangrijke rol en we zagen dat ook het chanten van de xassaïdes onder deze algemene noemer kan worden geschaard. Het laat dan ook zien dat ook binnen de Mouridiyya onder zikr zeer verschillende praktijken kunnen worden verstaan; verschillende bronnen, talen en met of zonder het gebruik van instrumenten (drums).



Titel: Thiant
Naam uitvoerend artiest: Onbekend
Maker video: Onbekend (GrandYoff?)
Jaar: 2007
Media: YouTube
Taal: Wolof
Duur: 2:40